การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศของสัตว์

2. การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศของสัตว์ (sexual reproduction)

การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศเกิดจากการปฏิสนธิ (Fertilization) ของเซลล์สืบพันธุ์

เพศผู้หรืออสุจิกับเซลล์สืบพันธุ์เพศเมียหรือเซลล์ไข่ ซึ่งอาจจะเกิดภายในหรือภายนอกร่างกายของสัตว์เพศเมียก็ได้ เซลล์ไข่ที่ได้รับการผสมแล้วเรียกว่า ไซโกต จะเจริญเติบโตเป็นเอ็มบริโอและ ตัวเต็มวัย ที่สามารถสืบพันธุ์เพิ่มจำนวนประชากรต่อไปได้

สัตว์ส่วนใหญ่มีอวัยวะเพศแยกกันอยู่คนละตัว เป็นสัตว์เพศผู้และเพศเมีย แต่มีสัตว์บางชนิดที่มีอวัยวะเพศทั้งสองเพศอยู่ในตัวเดียวกัน เรียกว่า กะเทย (Hermaphrodite) เช่น ไฮดรา พลานาเรีย ไส้เดือนดิน เป็นต้น

รูปที่ 5-4 แสดงระบบสืบพันธุ์ของพลานาเรีย

ที่มา : ชีววิทยาเล่ม 3 , สสวท. : 121

• พลานาเรีย เป็นสัตว์ที่มีอวัยวะเพศทั้งสองเพศอยู่ในตัวเดียวกัน แต่การปฏิสนธิจะเป็นการผสมข้ามตัวโดยพลานาเรียจะจับคู่แล้วแลกเปลี่ยนอสุจิกัน อสุจิจะเคลื่อนไปตามท่อนำไข่แล้วเกิดปฏิสนธิกับเซลล์ไข่ในท่อนำไข่
• ไส้เดือนดิน จะเกิดขึ้นโดยไส้เดือนดิน 2 ตัวจะมาจับคู่สลับหัวสลับหางกัน ช่องรับอสุจิของตัวหนึ่งจะแนบกับถุงเก็บอสุจิของอีกตัวหนึ่ง อสุจิจากอวัยวะสืบพันธุ์ของแต่ละตัวจะถูกส่งไปยังช่องอสุจิของอีกฝ่ายหนึ่ง จากนั้นจะถูกนำไปเก็บไว้ที่ถุงเก็บอสุจิ แล้วไส้เดือนจะแยกออกจากกัน ต่อมา 2-3 วัน ไส้เดือนดินจะสร้างถุงหุ้มเซลล์ไข่ขึ้นและปล่อยเซลล์ไข่ออกมาที่ถุงหุ้มเซลล์ไข่ หลังจากนั้นไส้เดือนดินจะเคลื่อนถอยหลังให้ถุงหุ้มเซลล์ไข่เคลื่อนไปข้างหน้าเพื่อไปรับอสุจิที่ถุงเก็บอสุจิ ถุงหุ้มเซลล์ไข่จะถูกปล่อยไว้ตามพื้นดิน เซลล์ไข่ที่ผสมกับอสุจิจะฟักอยู่ในถุงหุ้มเซลล์ไข่และเจริญเป็นตัวในระยะต่อมา

รูปที่ 5-5 แสดงระบบสืบพันธุ์ของผึ้งเพศผู้และเพศเมีย

ที่มา : สสวท. ชีววิทยา เล่ม 3, 2547 : 122

• แมลง เป็นสัตว์แยกเพศ และมีการปฏิสนธิภายใน โดยแมลงเพศผู้จะผลิตอสุจิจากอัณฑะออกมาเก็บไว้ที่ถุงเก็บอสุจิ เมื่อมีการผสมพันธุ์กับแมลงเพศเมียจะมีการหลั่งอสุจิออกทางอวัยวะสืบพันธุ์ (penis) เข้าสู่ระบบสืบพันธุ์ของเพศเมีย อสุจิที่หลั่งออกมาจะผ่านช่องคลอด (vagina) ของเพศเมีย ผสมกับเซลล์ไข่ที่ผลิตขึ้นจาก รังไข่ (ovary) ตรงบริเวณท่อนำไข่ (oviduct) แมลงเพศเมียบางชนิดจะมี สเปอร์มาทีกา (spermarheca) เพื่อเก็บสะสมอสุจิไว้ผสมกับเซลล์ไข่เมื่อเซลล์ไข่เจริญเต็มที่พร้อมรับการผสมพันธุ์
• สัตว์มีกระดูกสันหลัง จะมีอวัยวะเพศแยกกันอยู่คนละตัว สัตว์มีกระดูกสันหลังที่อาศัยอยู่ในน้ำเช่น ปลา ส่วนใหญ่เมื่อสร้างเซลล์ไข่และอสุจิแล้วจะส่งออกมาทางท่อสืบพันธุ์มาผสมนอกลำตัว สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกมีวิวัฒนาการที่จะขึ้นมาอาศัยอยู่บนบก แต่ยังต้องผสมพันธุ์ในน้ำ และวางไข่ในน้ำหรือในที่ชื้นแฉะ มีการผสมนอกลำตัว เพราะเพศผู้ยังไม่มีอวัยวะที่จะถ่ายอสุจิไปให้เพศเมีย ส่วนสัตว์เลื่อยคลานและนกเป็นสัตว์ที่มีวิวัฒนาการขึ้นมาอยู่บนบก การปฏิสนธิไม่จำเป็นต้องอาศัยน้ำ อวัยวะที่จะถ่ายอสุจิให้เพศเมียมีการพัฒนาดี จึงมีการปฏิสนธิภายในลำตัว และวางไข่บนบก ไข่มีเปลือกหุ้มเพื่อป้องกันเอ็มบริโอ แต่ในไข่ยังมีของเหลวล้อมรอบเอ็มบริโออยู่

โดย ครู วัชวัลย์ ครุฑไชยันต์

ครู คศ.3 โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย รังสิต